Σκοπός του παρόντος είναι να δημιουργηθεί μια αντικειμενική εικόνα της ελληνικής οικονομίας και κοινωνίας (2020-2035) που θα μπορούσε να είναι χρήσιμη για τις αποφάσεις στην οικονομία, την κοινωνία και την πολιτική.

Επιπλέον, η εργασία αυτή αποπειράται να αποτυπώσει τις επιπτώσεις των κρίσεων και των ευκαιριών στο μέλλον αλλά και πιθανές εκβάσεις του μέλλοντος (με τη χρήση σεναρίων) σκιαγραφώντας μια μακροπρόθεσμη οπτική (foresight) για την ελληνική οικονομία και κοινωνία έως το 2035.

Επιδιώκει να αποτυπώσει βασικούς δείκτες της ελληνικής οικονομίας και κοινωνίας, με χρονική περίοδο αναφοράς από το 2000 έως το 2035. Έτσι, λαμβάνονται υπόψη οι επιπτώσεις σταθερών και αποσταθεροποιητικών καταστάσεων που επηρέασαν και αναμένεται να επηρεάσουν στο μέλλον την ελληνική οικονομία και κοινωνία. Η μελέτη των τάσεων αυτών απαιτεί διεπιστημονική προσέγγιση δεδομένου της διάχυσης που παρουσιάζουν στην οικονομία και την κοινωνία. Για παράδειγμα, η περίπτωση της πανδημίας του Covid-19, αν και αρχικά εμφανίστηκε ως μια υγειονομική πρόκληση, οι διαδοχικές εξελίξεις κατέδειξαν τη σύνθετη διάσταση της πανδημίας και τις αλληλεπιδράσεις της με διάφορους κλάδους επιστημών. Συνεπώς, το παρόν αποτελεί ένα ουσιαστικό βοήθημα για τη διεπιστημονική πρόσέγγιση των οικονομικών, πολιτικών και κοινωνικών φαινομένων στην Ελλάδα και την Ευρώπη.

Το παρόν αρκείται αυστηρά στην παρουσίαση δεικτών που προσεγγίζουν τα προαναφερθέντα ζητήματα ακολουθούμενα από ένα συνοπτικό σχολιασμό. Οι δείκτες προέρχονται είτε από ελληνικές είτε από διεθνείς πηγές ή από τακτικές δημοσκοπικές έρευνες που διεξάγονται είτε με ίδιους πόρους είτε από τρίτους φορείς. Σχέσεις αιτιότητας και συμπεράσματα πολιτικής που συνάγονται από την εξέλιξη, την παρακολούθηση και τη σύγκριση των δεικτών αυτών αποτελούν μέρος διαφορετικού συγγραφικού έργου των συγγραφέων ή άλλων συναδέλφων που επιθυμούν να αξιοποιήσουν τους δείκτες αυτούς.

Αναλυτικότερα, παρουσιάζονται δείκτες που σχετίζονται με τις πρωτογενείς πηγές του μέλλοντος δηλαδή τους χώρους που λίγο πολύ θα καθορίσουν το μέλλον. Αρχικά, παρουσιάζονται στοιχεία για την κλιματική αλλαγή και το χώρο της ενέργειας όπου περιγράφονται η κλιματική αλλαγή και η περιβαλλοντική υποβάθμιση (Κεφάλαιο 1).

Στη συνέχεια, προσεγγίζεται ο τομέας της επιστήμης και της τεχνολογίας (Κεφάλαιο 2). Αναλύεται το ζήτημα των γεωπολιτικών μεταβολών και παρουσιάζεται η εξέλιξη της εθνικής ισχύoς και οι γεωπολιτικοί κίνδυνοι (Κεφάλαιο 3).

Το επόμενο κεφάλαιο (Κεφάλαιο 4) επικεντρώνεται στον τομέα της υγείας και πληθυσμιακής εξέλιξης. Περιγράφονται δεδομένα για το προσδόκιμο ζωής και τη γήρανση του πληθυσμού, για την παιδική θνησιμότητα και τις δαπάνες υγείας, καθώς και για τις επιδημιολογικές τάσεις.

Στη συνέχεια, παρουσιάζονται δείκτες που σχετίζονται με τις ανθρωπογενείς πηγές του μέλλοντος. Δηλαδή, προβάλλονται εξελίξεις σε τομείς στους οποίους ο ανθρώπινος παράγοντας παίζει καθοριστικό ρόλο. Αρχικά παρουσιάζεται το ζήτημα του πολιτισμικού υποβάθρου όπου περιγράφονται οι προτεραιότητες της ελληνικής κοινωνίας, ποια είναι τα κίνητρα ενεργοποίησης και ποιος ο προσανατολισμός της κοινωνίας, ποιες αξίες κυριαρχούν και ποιες είναι οι κοινωνικές στάσεις (Κεφάλαιο 5).

Έπειτα παρουσιάζεται το ζήτημα της πολιτικής (Κεφάλαιο 6). Αρχικά παρουσιάζεται το θέμα του λαϊκισμού σε σχέση με την έννοια της φιλελεύθερης δημοκρατίας, το θέμα της διανομής του εισοδήματος, η εξέλιξη της μεσαίας τάξης καθώς και της πολιτικής αυτοτοποθέτησης.

Στη συνεχεία, παρουσιάζεται ο τομέας της διακυβέρνησης όπου περιγράφεται η εξέλιξη των βασικών δεικτών παγκόσμιας διακυβέρνησης της Παγκόσμιας Τράπεζας και η μέτρηση της οικονομικής ελευθερίας (Κεφάλαιο 7).

Στο Κεφάλαιο 8 προσεγγίζεται η πορεία της οικονομικής μεγέθυνσης και ανάπτυξης, τα ζητήματα παραγωγικότητας, το παραγωγικό κενό, ζητήματα οικονομικής σύγκλισης και το διεθνές εμπόριο.

Το κεφάλαιο 9 εξετάζει την αγορά εργασίας, την εκπαίδευση, τη διανομή του εισοδήματος, τη φτώχεια, την ανισότητα και την ευτυχία των πολιτών. Πρόκειται για θέματα τα οποία έχουν επηρεαστεί ιδιαίτερα από τις οικονομικές προκλήσεις που δημιουργήθηκαν στο πλαίσιο των τριών κρίσεων των τελευταίων δύο δεκαετιών (της χρηματοπιστωτικής κρίσης του 2008, του Covid-19 και της ενεργειακής κρίσης) τα οποία σαφώς έχουν και κοινωνικές προεκτάσεις.

Τέλος, στο Κεφάλαιο 10 εξετάζονται τα δημόσια έσοδα και οι δαπάνες του κράτους. Εξετάζονται οι σύνθετοι δείκτες κόστους δανεισμού. Αυτοί οι δείκτες αξιολογούν την ικανότητα ενός κράτους να αποπληρώνει τα χρέη του και το κόστος που συνδέεται με την πρόσβασή του στις χρηματοδοτικές αγορές. Εξετάζεται ο δημοσιονομικός χώρος και η βιωσιμότητα του δημόσιου χρέους, του χρέους εξωτερικού και ιδιωτικού τομέα. Τέλος, μελετώνται πτυχές όπως η αξιολόγηση κινδύνου/αβεβαιότητας, η επιχειρηματικότητα, οι ολιγοπωλιακές καταστάσεις, η μεταποίηση, οι υπηρεσίες, η αγορά ακινήτων, οι τράπεζες, κλπ.

Η ανάλυση του παρόντος βιβλίου αναφορικά με την εξέλιξη του μέλλοντος βασίζεται σε πέντε διαφορετικά σενάρια για το μέλλον, όπως τα σενάρια αυτά αναπτύχθηκαν και παρουσιάστηκαν στα βιβλία των Petrakis et al. (2023) με τίτλο «The Future of the Greek Economy: Economic Development Through 2035», Palgrave Macmillan, ISBN 978-3-031-26871-7 καθώς και στο βιβλίο Πετράκης Π.Ε. (2023) Μακροπρόθεσμη Στρατηγική Ανάλυση (Foresight) για την Ελληνική Οικονομία και Κοινωνία ως το 2035, Εκδόσεις Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, ISBN 978-960-466-317-0.

Όλες οι προβολές του μέλλοντος στηρίζονται σε πέντε σενάρια εξέλιξης: α) το αφετηριακό σενάριο βάσει του οποίου πραγματοποιούνται οι εξελίξεις των υπολοίπων σεναρίων. Το σενάριο αυτό περιγράφει τις αναμενόμενες εξελίξεις με βάση την περισσότερο πιθανή εξέλιξη της σημερινής κατάστασης της ελληνικής οικονομίας, β) το ευνοϊκό σενάριο, το οποίο περιγράφει ένα σταθερό και σημαντικό μελλοντικό ρυθμό ανάπτυξης και μεγέθυνσης, γ) το μη βιώσιμο σενάριο το οποίο αφορά ένα μέλλον όπου η σταθερή ανάπτυξη είναι εφικτή αλλά μη βιώσιμη, συνοδευόμενη από αυξανόμενη αβεβαιότητα, δ) το σενάριο σταδιακής προσαρμογής το οποίο αφορά σε δραστικές τεχνολογικές και συμπεριφορικές αλλαγές προς ένα βιώσιμο μετασχηματισμό των οικονομικών δομών, και ε) το δυσμενές σενάριο το οποίο χαρακτηρίζεται από αποδιοργανωτικές συνθήκες που επηρεάζουν ριζικά την οικονομία με αρνητικό τρόπο.

Τα σενάρια προέκυψαν μέσω του Global Economic Model (GEM) της Oxford Econom- ics με την οποία ο Ομ. Καθηγητής Π.Ε.Πετράκης έχει αναπτύξει συνεργασία από το 2016 και έπειτα. H Oxford Economics έχει δημιουργήσει το μοντέλο GEM που αποτελεί το περισσότερο ευρέως χρησιμοποιούμενο διεθνές μακροοικονομικό μοντέλο, με συνεργασίες όπως το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, η Παγκόσμια Τράπεζα, η Αναπτυξιακή Τράπεζα της Ασίας και ένας μεγάλος αριθμός εταιριών blue-chip. Το μοντέλο αυτό είναι δομημένο με αυστηρό τρόπο προκειμένου να παρέχει συνεπείς προβλέψεις και να προχωράει σε αποτελεσματική ανάλυση σεναρίων. Οι προβλέψεις του μοντέλου αφορούν τα επόμενα πέντε έτη και ανανεώνονται κάθε μήνα. Όλοι οι υπολογισμοί που γίνονται στο GEM είναι πολύ διαφανείς και αιτιολογούνται απόλυτα, ενώ επίσης καθιστά ιδιαίτερα εύκολες αλλαγές στις παραδοχές για βασικές οικονομικές μεταβλητές με αποτέλεσμα να παράγονται νέες προβλέψεις των οικονομικών σεναρίων και προσθήκη νέων μεταβλητών και εξισώσεων στο μοντέλο. Το μοντέλο GEM είναι εκλεκτικό. Με την έννοια αυτή αντλεί από ένα ευρύ φάσμα θεωρίας, καθώς είναι Κεϋνσιανό σε βραχυχρόνιο επίπεδο και Μονεταριστικό σε μακροχρόνιο επίπεδο. Είναι ένα διαρθρωτικό μοντέλο, με την έννοια ότι αναπαριστά τη θεωρία του πως λειτουργεί η οικονομία και τέλος αποτελεί ένα μοντέλο γενικής ισορροπίας.

Σε όλα τα διαγράμματα παρουσιάζονται τρία ημερολογιακά ορόσημα, το 2010, το 2015 και το 2019.